IV.Teil. Das Desiderat einer Griechisch- Orthodoxen Rezeption*
1. Kierkegaard als Wiederentdecker, als Vermittler und Korrektiv (Μιχαίας)
2. Kierkegaards Annäherung an einer mystischen Theologie
3. Kierkegaard als Kritiker der Systems und Deuter (Interpreter) einer "Ecclesia- Passionis"
4. Möglichkeiten einer theologischen Neuorientierung an Kierkegaard
2. Ο Κίερκεγκωρ ως διορθωτής
Ὁ Κίερκεγκωρ δὲν εἶχε πραγματικοὺς ὀπαδούς, ἀλλά ἀμέτρητους θαυμαστές. Ἡ ἐπίδρασή του εἶναι τεράστια σήμερα, τοῦτο δὲ ὅπου μελετᾶται ὑπαρξιακά, ὅπου ἀντιπαρατίθενται μαζί του, ἐπειδὴ δὲν εἶναι ἱστορία, ἀλλὰ βρίσκεται ἀκόμα μπροστά μας καὶ χρησιμοποιεῖται πάντα, ἂν μὴ τι ἄλλο, ὡς ἕνας χρήσιμος διορθωτής.
Ὁ Κίερκεγκωρ εἶναι αὐτὸς ποὺ προειδοποιεῖ πάντα τοὺς ταξιδιῶτες, σὰν νὰ φωνάζει: Κρατηθεῖτε μακριὰ ἀπὸ τὸν εὐρὺ δρόμο καὶ παρατῆστε τὴν ταξιδιωτικὴ ἑταιρεία, ἀφῆστε τὸ πάρτι τοῦ ταξιδιοῦ νὰ τραβήξει χωρὶς ἐσᾶς, γιατί κοπαδιαστὰ δὲν ἐπιτυγχάνεται ἀπόλαυση τῆς αἰώνιας εὐδαιμονίας.
.......................................................
Αλλά ποιου χριστιανισμού; Του χριστιανισμού του Ευαγγελίου, δηλαδή του ανατρεπτικού χριστιανισμού, κι όχι της κοπαδιαστής θρησκευτικότητας.
Δεν μιλώ για ατομοκρατία, αλλά για αλλιώτικη -ελευθεριακή- θεμελίωση της κοινότητας.
Τὰ ψευδώνυμα, Οἱ «Ἐποικοδομητικὲς ὁμιλίες», οι «θεοσεβείς λόγους», τὰ Κηρύγματα στις τελετές της αναμνήσειως του Μυστικού Δείπνου στον Βωμό (τις Παρασκευές), ἔχουν νὰ κάνουν μὲ τὴν έμμεση Επαφή, ποὺ ὁ Κ. χρειαζόταν γιὰ νὰ μιλήσει γιὰ τὸν βιωματικὸ χαρακτῆρα, τὴν ἐμπειρία τῆς Πίστεως. Μεταξύ άλλων, επέλεξε ο Κ. το θαύμα της «αιμορροούσης». (Μία Κυριακή, ο πατήρ Παντελ. Κρούσκος, κάνοντας ανάλυση του θαύματος, είδε ότι δεν ήταν μια συνηθισμένη στιχομυθία μεταξύ Ιησού και αμαρτωλού-λής, αλλά ο Ιησούς προκαλούσε, βασάνιζε αυτήν την αμαρτωλή -δεν έκανε το θαύμα απευθείας, αμέσως· σε μια άλλη περίπτωση προσβάλει: «να μην δώσω τα άγια στους σκύλους» - υπήρχε μια σιωπηλή πίεση, ένταση… μια «νηπτική» επαφή! Αυτό ήταν για μένα μια αποκάλυψη! Ο Κ. στις περιπτώσεις-παραδείγματα των «εποικοδομητικών ομιλιών», που ανέφερε, ξεκινούσε από συναισθηματικές καταστάσεις ἤ αισθητικές π.χ. τα κρίνα του αγρού…(Ματθ. 6,26) και «έντυνε» τα θαύματα ἤ τις ενέργειες του Χριστού με συναισθήματα και κορύφωνε την περιρρέουσα ατμόσφαιρα με καταστάσεις από τα πάθη του Χριστού. «…υπήρχε μια σιωπηλή πίεση, ένταση… μια «νηπτική» επαφή!» Έτσι, βλέπομε, τον Κ. να μιλάει για το ότι «ο Θεός έπασχε», «Gott gekreuzigt» (οι προτεστάντες σχολιαστές του Κίερκεγκωρ λένε ότι το έγραψε «ποιητικῆ ἀδεία»!!!!!!) Γι’ αυτό ο Moderator: Prof.DDr. Ε. Biser, καθολικός ιησουίτης, ήξερε «που» και «τί» θα βρώ. μου πρόσθεσε στον πίνακα περιεχομένων της διατριβής μου και
I.Teil. Die Christologie der Einübung im Christentum
1. Die Entwicklung von Kierkegards christologischer Position in: Philosophische Brocken, Erbauliche Rede (Tagebüchern), Einübung in Christentum.
Νηπτικές καταστάσεις και ησυχαστικές προσεγγίσεις, λοιπόν, στις «θεοσεβείς ομιλίες ,gudelige’», «εποικοδομητικές Ομιλίες»…
. ,In kraft des Absurden‘. Die Verborgenheit(Ἡ ησυχία -ἡ μυστικότητα--ἡ ἀφάνεια) des Glaubens bei Søren Kierkegaard (ὁ Νηπτικός, ὁ ἡσυχαστὴς Κίερκεγκωρ)
Η Πίστη αντί της θ. Χάριτος, Λούθηρος
Η Πίστη ανώτερη της Αγάπης, Λούθηρος
Η Πίστη ανώτερη των Έργων, Λούθηρος
Ο λαός σταύρωσε, θανάτωσε τον Θεό. Κίερκεγκωρ
Οι ίδιοι οι προτεστάντες ερευνητές του Κ. βλέπουν ότι ο Κ., με τις αποκλίσεις του, έχει ακουμπήσει την Δ΄ Οικ. Σύνοδο
Και άλλα πολλά!
Γιώργος Ρούκαλης
_____________________________________________________
Υ.Γ. Περίληψη του μεταφρασθέντος έργου του Κίερκεγκωρ
ΤΑ ΚΡΙΝΑ ΤΟΥ ΑΓΡΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΠΕΤΕΙΝΑ ΤΟΥ ΟΥΡΑΝΟΥ
Εκδότης Άρτος Ζωής , ISBN 9789608053618
Περίληψη
Τι μπορεί να διδαχθεί κανείς από τον φυσικό κόσμο και μάλιστα από τα λουλούδια και τα πουλιά, δηλαδή από τους κατά τον Κίρκεγκωρ "θεϊκά διορισμένους δασκάλους" των αγωνιώντων ανθρώπων; Οι τρεις "θεοσεβείς λόγοι" για Τα κρίνα του αγρού και τα πετεινά του ουρανού -κατά συνέπεια και το ευαγγελικό απόσπασμα στο οποίο αναφέρονται- δεν πρέπει να διαβαστούν ως ειδυλλιακό ποίημα που περιγράφει νοσταλγικά τη φύση και μας προτρέπει να επανασυνδεθούμε μαζί της, αλλά ως πρότυπο για την ανθρώπινη αγωγή. Απροϋπόθετη σιωπή, απροϋπόθετη υπακοή, απροϋπόθετη χαρά: ό, τι είναι φυσικό για τα λουλούδια και τα πουλιά είναι τέχνη για τον άνθρωπο. Οι άνθρωποι όμως δεν οφείλουν μόνο να τα μιμηθούν, αλλά και να επιλέξουν να διδαχθούν από αυτά τη σιωπή, την υπομονή και τη χαρά. Με άλλα λόγια, εμείς οι άνθρωποι μπορούμε και πρέπει να επιλέγουμε τον εαυτό μας, και με αυτόν τον τρόπο και μόνο να γινόμαστε τελικά ο εαυτός μας.
::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::
«Οι άνθρωποι όμως δεν οφείλουν μόνο να τα μιμηθούν, αλλά και να επιλέξουν να διδαχθούν από αυτά τη σιωπή, την υπομονή και τη χαρά. Με άλλα λόγια, εμείς οι άνθρωποι μπορούμε και πρέπει να επιλέγουμε τον εαυτό μας, και με αυτόν τον τρόπο και μόνο να γινόμαστε τελικά ο εαυτός μας.»
«…υπήρχε μια σιωπηλή πίεση, ένταση… μια «νηπτική» επαφή!»
::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::
Julia Watkin Humor
Historical dictionary of Kierkegaard's philosophy / Julia Watkin.
Historical Dictionary of Kierkegaard's Philosophy Julia Watkin
Σε αυτή την επιστολή, ο Κίρκεγκωρ μιλά για την άποψη του χιούμορ (Καταληκτικό Αντιεπιστημονικό Υστερόγραφο). Όπως και η ειρωνεία, το χιούμορ μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο, τόσο έγκυρο όσο και άκυρο, ανάλογα με το αν εφαρμόζεται σωστά στο αντικείμενό του. Για παράδειγμα, σε έναν από τους δεκαοκτώ εποικοδομητικούς λόγους του Kierkegaard με τίτλο: Τα Κρίνα του Αγρού και τα Πετεινά του Ουρανού, The Lily in the Field and the Bird of the Air, είναι χιουμοριστικό ότι τα ταπεινά κρίνα και τα πουλιά μπορούν να διδάξουν στους ανθρώπους οτιδήποτε, αλλά το χιουμοριστικό στοιχείο είναι η incognito περιήγηση του θρησκευτικού μηνύματος. Το χιούμορ πηγαίνει πολύ πέρα από το αστείο, στο ότι ο χιουμορίστας, γελώντας (όχι γελοιοποιώντας) με το κακό που βλέπει στον κόσμο, αντιλαμβάνεται τον πόνο που βρίσκεται στην ύπαρξη, ειδικά το ηθικό κακό, αν και δεν αισθάνεται ότι αυτό έχει την τελευταία λέξη, αφού η ύπαρξη έχει πνευματικό στοιχείο.
Έτσι, αυτός που είναι χιουμορίστας εμπλέκεται ηθικά στην ύπαρξη και έχει κάνει μια ηθική προσπάθεια, αλλά ενώ αποδέχεται την εγκυρότητα του ηθικού αιτήματος, βλέπει ότι το αίτημα δεν μπορεί να ικανοποιηθεί από ανθρώπους. Έτσι, ο χιουμορίστας μπορεί να έχει μεγάλη κατανόηση των ανθρώπινων λαθών σχετικά με την ενοχή (βλ. αμαρτία), αλλά ταυτόχρονα παραμένει εξωτερικά στο σημείο της αποτυχίας, της εκπλήρωσης της ηθικής (στο να εκπληρώσει το ηθικό), και εικάζει μόνο διανοητικά για τη χριστιανική-θρησκευτική θέση. Σε αυτό το σημείο, ο χιουμορίστας είναι σαν τον είρωνα, αν έχει μια καθαρά διανοητική στάση απέναντι σε αυτό, στο οποίο δεν δεσμεύεται υπαρξιακά. Παρ' όλα αυτά, ο Ιωάννης Κλίμακος βλέπει το χιούμορ ως το τελευταίο στάδιο της εσωστρέφειας πριν από την πίστη και ως Ειδοποίηση-αναγγελία στον Χριστιανισμό.
[Der Humorist steht also an dieser Stelle wie der Ironiker rein intellektuell zu dem, worauf er sich nicht existentiell einlässt. Trotzdem sieht Johannes Climacus Humor als letzte Stufe der Innerlichkeit vor dem Glauben und als Hinweis auf das Christentum.
Σε αυτό το σημείο, λοιπόν, ο χιουμορίστας μοιάζει με τον είρωνα εάν έχει μια καθαρά διανοητική στάση απέναντι σε αυτό, στο οποίο δεν δεσμεύεται υπαρξιακά. Παρόλα αυτά, ο Johannes Climacus βλέπει το χιούμορ ως το τελευταίο στάδιο της εσωτερικότητας-της εσωστρέφειας πριν από την πίστη και ως αναγγελία στον Χριστιανισμό.]
Η υπερβατική περιοχή του Θεού ή η ύπαρξη από μόνη της. Το άτομο μπορεί έτσι να σχετίζεται με την αντικειμενικότητα του κόσμου και με την υπέρβαση. Το άτομο έχει τότε αυτό που ο Jaspers αποκαλεί «ζωή χωρίς ύπαρξη»
:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::
Ο Χριστιανός του μέλλοντος είτε θα είναι 'μυστικιστής', δηλαδή άνθρωπος που 'έζησε' κάτι ή δεν θα είναι Χριστιανός. «Γιατί η πνευματικότητα του μέλλοντος δεν θα βασίζεται σε ομόφωνη, προφανή και δημόσια πεποίθηση, ούτε σε γενικευμένο θρησκευτικό περιβάλλον, πριν από προσωπική εμπειρία και απόφαση με την αφοσίωσή του.
Μετά την εξάπλωση της φιλοσοφίας του Κίερκεγκωρ, ο υποκειμενικά στοχαζόμενος πιστός, φαίνεται να είναι ο πραγματικός Χριστιανός, αυτός που έχει την προσωπική «εμπειρία» με τον Θεό!
:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::
Αν ο λαβύρινθος είναι μια αναπαράσταση της πολυπλοκότητας της ανθρώπινης ψυχής, ο Μινώταυρος είναι η ανείπωτη σκοτεινή ώθηση που κρύβουμε όλοι μας και προσπαθούμε να την νικήσουμε.
Χωρίς τον «μίτο» της Αριάδνης είναι αδύνατο να δραπετεύσουμε και να γλυτώσουμε από το εντός μας τέρας.
Ο Νίτσε σημειώνει: Δεν αναζητά ο λαβυρινθικός άνθρωπος τον μίτο της Αριάδνης, αλλά την ίδια την Αριάδνη.
Ο Karl Rahner μίλησε για τις «τρεις προφορές που θα πρέπει να έχει η χριστιανική πνευματικότητα για σήμερα»:
Προσωπική και άμεση σχέση με τον Θεό. «Θα μπορούσες να πεις ότι ο Χριστιανός του μέλλοντος είτε θα είναι 'μυστικιστής', δηλαδή άνθρωπος που 'έζησε' κάτι ή δεν θα είναι Χριστιανός. «Γιατί η πνευματικότητα του μέλλοντος δεν θα βασίζεται σε ομόφωνη, προφανή και δημόσια πεποίθηση, ούτε σε γενικευμένο θρησκευτικό περιβάλλον, πριν από προσωπική εμπειρία και απόφαση.
" Προσωρινή ζωή και υπηρεσία στον κόσμο ως πνευματικότητα. «Η πνευματικότητα και η κανονική χριστιανική ζωή σήμερα συνδέονται, αποζημιώνονται, προωθούνται αμοιβαία. Κανείς δεν μπορεί να ζήσει σήμερα, όπως παλιά, σε έναν παράδεισο πνευματικότητας με ανοσία στον κόσμο, και ούτε μπορεί να συνθέσει με τον συγκεκριμένο κόσμο χωρίς να είναι ριζοσπάστης Χριστιανός.»
Ένα νέο ασκητικό ελευθερίας. "Σήμερα έχει περισσότερο χαρακτήρα ελευθερίας υπεύθυνη για το καθήκον... Όποιος είναι ανοιχτός στο απόλυτο μέλλον του Θεού θα μπορέσει να ξεπεράσει την απεριόριστη όρεξη να γεμίσει τη ζωή του με τη μεγαλύτερη δυνατή χαρά για να καταστρέψει τελικά τον εαυτό του με την αφύσισή του...(αφύπνισή του????) "Αυτή η πτυχή της πνευματικής ζωής είναι αυτό που αποκαλούμε ασκητική με μια ευρεία έννοια." Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο.
Η εσχατολογική οπτική του Διονυσίου Αρεοπαγίτη είναι κοινοτιστική, όχι ατομικιστική: οραματίζεται την ενοποίηση της ανθρωπότητας στην κατεύθυνση μιας παγκόσμιας αδελφικής κοινωνίας, μιας ειρηνικής οικουμενικής κοινότητας, της Εκκλησίας του Χριστού. Η εγκαθίδρυση δε της εν λόγω τάξεως θα είναι εξάπαντος προϊόν της προσωπικής τελειοποίησης των ατόμων»
................................................................................................
Μυστικισμός
IV μέρος. Η επιθυμία μιας ελληνορθόδοξης υποδοχής
1. Ο Kierkegaard ως ανακαλύπτων επανανακαλύπτων, μεσολαβητής και διορθωτής
2. Η προσέγγιση του Κίερκεγκωρ σε μια μυστικιστική θεολογία
3. Ο Κίερκεγκωρ ως κριτικός των συστημάτων και διερμηνέας μιας «εκκλησίας του Πάθους-Passionis»
4. Δυνατότητες θεολογικού αναπροσανατολισμού στον Κίερκεγκωρ
Ο Eugen Biser υποθέτει ότι όχι μόνο ο Χριστιανισμός του μέλλοντος θα είναι και θα πρέπει να είναι μυστικιστικός, αλλά είναι της γνώμης ότι η χριστιανική πίστη ήταν μυστικιστική από τις απαρχές της και πρέπει πάντα να είναι μυστικιστική στην ουσία της. Σε αντίθεση με τον Ιουδαϊσμό και το Ισλάμ, τα οποία, σύμφωνα με τον Eugen Biser, έχουν μυστικισμό, θα ήταν αλήθεια για τον Χριστιανισμό ότι όχι μόνο παρήγαγε μυστικιστικά ρεύματα ως συνοδευτικά φαινόμενα κατά τη διάρκεια της ιστορίας του, αλλά ότι είναι μυστικισμός στην ουσία του. Αντίθετα, πρόκειται για την αναγνώριση της ουσιαστικής ταυτότητας του Χριστιανισμού, η οποία πάντα δινόταν, ως μυστικισμού και την πραγματοποίησή του στη ζωή και την πρακτική της πίστης.
Στις χιλιετίες της ιστορίας της θεολογίας, το ζήτημα έχει απασχολήσει κυρίως Από πού Ο Ιησούς έχει αναστηθεί, δηλαδή «από τους νεκρούς», όπως ονομάζεται επίσης στο χριστιανικό δόγμα. Ωστόσο, δεν τέθηκε το αποφασιστικό ερώτημα, δηλαδή πού Ο Ιησούς είχε αναστηθεί. Πού λοιπόν ανέβηκε ο Ιησούς; Στις καρδιές των πιστών.
... μυστικιστικά χαρακτηριστικά. Η καρδιά του ανθρώπου ως τόπος ανάστασης είναι, στη βιβλική γλώσσα, η έδρα των συναισθημάτων. Επομένως, η ανάσταση δεν είναι πρωτίστως ένα εξωτερικό, φυσικό και νατουραλιστικό γεγονός, αλλά μια εσωτερική εμπειρία.
... Ο Παύλος εξηγεί την εμπειρία του Πάσχα (συμβάν) σε τρεις κατηγορίες, των οποίων η ένταση και η συγχρονικότητα την προσδιορίζουν ως μυστικιστικό γεγονός: ακουστικός ως αποκάλυψη του θείου μυστηρίου της ζωής που του δόθηκε (Γαλ 1:16), οπτικός ως το όραμα του προσώπου του Χριστού που λάμπει στη λαμπρότητα της δόξας του Θεού (Β ́ Κορ. 4:5), και απτική, δηλαδή με τον τρόπο της εσωτερικής επαφής, ως ένα συντριπτικό συναίσθημα συγκίνησης από τον Αναστημένο (Phil 3:12).
... Αυτό το ον που επηρεάζεται από την εσωτερική εμπειρία του Αναστημένου έχει ταυτόχρονα μια εκστατική και απελευθερωτική επίδραση για τον Παύλο. Ο Biser περιγράφει αυτή τη διάσταση του μυστικισμού που αλλάζει την ύπαρξη ως «μυστικιστική αντιστροφή». Αυτή η διαδικασία μυστικιστικής αντιστροφής λαμβάνει χώρα σε τρεις φάσεις: Πρώτον, υπάρχει η αλλαγή από τον ενεργητικό αυθορμητισμό στον παθητικό αυθορμητισμό Δεκτικότητα(δεκτικότητα), έτσι ώστε η σκέψη να παραπέμπει σε μια προηγούμενη σκέψη και η αγάπη σε μια ευγενική αγάπη. Με αυτή την έννοια, ο Παύλος, στην εμπειρία του στη Δαμασκό, εμπνέεται από το όραμα του Αναστημένου στις δραστηριότητές του.
και οδήγησε στην παθητική πρόσληψη της θείας αγάπης. Αυτή η οδυνηρή δεκτικότητα, η οποία αρχικά ουσιαστικά πετάει τον άνθρωπο έξω από τις πεπερασμένες-καθημερινές αναφορές του, οδηγεί στο δεύτερο βήμα της μυστικιστικής αντιστροφής σε μια αυξημένη αναζήτηση ταυτότητας (ταυτότητα).
... Η μυστικιστική αντιστροφή φτάνει στο αποκορύφωμά της στην εμπειρία ότι ο άνθρωπος δεν αποκτά την ταυτότητά του όταν θέτει τον εαυτό του σε διαφορά με τον άλλο, αλλά όταν, αντίθετα, ενώνεται με τον άλλο με αφοσίωση και αυτομεταφορά. Δεδομένου ότι ο Παύλος, στον απόηχο του
Η εμπειρία της Δαμασκού κερδίζει τον εαυτό του μόνο τη στιγμή που βρίσκεται στον Χριστό, όταν έχει «γίνει τα πάντα για όλους» (Α ́ Κορ. 9:20), βιώνει το γεγονός του Πάσχα εσωτερικά ως μια εκστατική εμπειρία πανενότητας και επομένως ως μυστικισμό με την ουσιαστική έννοια.
Καὶ μιὰ Ἐκκλησιολογικὴ διάσταση τῆς Ἀποκάλυψης
... Σύμφωνα με τον Eugen Biser, ο Παύλος καθιστά σαφές στην εικόνα του Χριστιανισμού ως «μυστικού σώματος» με επικεφαλής τον Αναστημένο Χριστό ότι η εσωτερική παρουσία του Χριστού που δίνεται στην πίστη στην ανάσταση δεν σημαίνει απομόνωση από τον εσωτερικό κόσμο του ατόμου, αλλά αντίθετα ένα απελευθερωτικό άνοιγμα προς μια εμπειρία παγκόσμιας ενότητας. Δεδομένου ότι η ατομική μυστικιστική (ἀτομικιστικὰ μυστικιστικὴ) εμπειρία του «Χριστού μέσα μου» οδηγεί τον άνθρωπο που επηρεάζεται από αυτήν να παραδοθεί στον Χριστό και σε όλους τους πιστούς στον Χριστό (μεταβίβαση ιδιοκτησίας), ακολουθεί η κοινωνική-μυστικιστική (κοινωνικὰ μυστικιστική) εμπειρία του «εν Χριστώ πάντων». Έτσι, δεν είναι πλέον μόνο ο Χριστός που ο Παύλος φέρει στην καρδιά του, αλλά μαζί του και μέσα του και τα μέλη των χριστιανικών κοινοτήτων, όπως η Κόρινθος και οι Φίλιπποι (Φιλ 1:7). Η μυστική εμπειρία της ανάστασης λαμβάνει χώρα στην εσωτερικότητα, αλλά έχει μια εκστατική διάσταση που ταυτόχρονα υπερβαίνει την εσωτερικότητα, η οποία στην περίπτωση του Παύλου εκφράζεται κυρίως στην παγκόσμια, δυνητικά παγκόσμια ιεραποστολική του δράση με την κυριολεκτική έννοια της λέξης (εκφράζει), δηλαδή πηγαίνει προς τα έξω, στον κόσμο. Η απελευθερωτική αυτοανακάλυψη (αυτο-ανακάλυψη)... ... στην παγκόσμια, δυνητικά παγκόσμια ιεραποστολική της δραστηριότητα με την κυριολεκτική έννοια της λέξης, δηλαδή πηγαίνει προς τα έξω, στον κόσμο. Η απελευθερωτική αυτοανακάλυψη τη στιγμή της μυστικιστικής αυτομεταφοράς στον άλλο ωθεί αδυσώπητα το συγκλονισμένο άτομο να τραβήξει όλους τους άλλους ανθρώπους στην ευτυχία της μυστικιστικής αυτοανακάλυψής του. Η μυστικιστική αντιστροφή της δεκτικής εμπλοκής της θείας αγάπης στη δική του εσωτερικότητα θέτει τελικά τον άνθρωπο στη δυνατότητα μιας ενεργής, περιεκτικής και μεταβαλλόμενης αυτοεπικοινωνίας σε ολόκληρο τον εξωτερικό κόσμο.
Αντιστροφή του δεκτικού επηρεάζεται ένα από το θεία αγάπη στη δική τους εσωτερικότητα, τέλος, δίνει τη δυνατότητα στους ανθρώπους στην Δυνατότητα ενεργό, εκτείνονται τα πάντα και την αλλαγή αυτο-επικοινωνία με το Όλο το εξωτερικό κόσμο.
.......................................
Ἐδῶ χωράει ὁ Κίερκεγκωρ, ποὺ λέει ὅτι ὁ σύγχρονος τοῦ Χριστοῦ δὲν ἔχει κανένα προνόμοιο στὴν πίστη, δὲν βρίσκεται πιὸ κοντὰ στὴν ἀλήθεια ἀπὸ τὸν πιστὸ κάθε ἐποχῆς καὶ γεωγραφικῆς θέσης, ποὺ βιώνει τὸ παρόν του ταυτόχρονα μὲ τὸν Χριστό.
... όχι κυρίως με τη μορφή θεωρητικών πληροφοριών σχετικά με το περιεχόμενο της πίστης, αλλά, όπως το θέτει ο Eugen Biser, ως «απάντηση μαρτυρίας του Πάσχα». Ακριβώς όπως ο ίδιος έλαβε τον λόγο του Θεού με το να συγκινείται εσωτερικά από την αποκάλυψη του Αναστημένου, ο Παύλος δεν χρησιμοποιεί διαλέξεις, ενημερωτική γλώσσα στις εκκλησίες του, αλλά μια προσωπικά συγκινητική, επιτελεστική γλώσσα. Μέσω αυτής της επιτελεστικής χρήσης της γλώσσας στον λόγο της διακήρυξης, το άτομο πρέπει να απευθύνεται ατομικά με έναν τρόπο
που τον κλονίζει εσωτερικά και έτσι οδηγεί στην ανακάλυψη της σωτήριας παρουσίας του Αναστημένου στην καρδιά του. Όσον αφορά τον στόχο της, η γλώσσα της ίδιας της διακήρυξης πρέπει επομένως να είναι πάντα μυστικιστικά εμπνευσμένη.
3. Η θεραπευτική διάσταση του μυστικισμού
Στην αρχή, ο μυστικισμός περιγράφηκε ως μια αμέσως συντριπτική εμπειρία του Απόλυτου.
..........................................
Ὁ Κίερκεγκωρ στὶς “Ἐποικοδομητικὲς Ὀμιλίες” του, ἰδιαίτερα στὶς “Ὀμιλίες του τῆς Παρασκευῆς” ἤ “Πρὸ τοῦ θυσιαστηρίου”, ἤ “τῆς θείας Κοινωνίας”, λέει ὅτι ὁ Χριστὸς εἶναι παρών, μόνον ὅταν ὁ ὁμιλητὴς εἶναι παρών.
Συνοψίζοντας Έτσι κάτι νέο συμβαίνει μέσα από θρησκευτικές ομιλίες γενικά και τις ομιλίες του Δείπνου του Κυρίου, ειδικότερα·:
Πρώτον Ο Κίρκεγκωρ ανοίγεται μέσα από το περιεχόμενο και τη φόρμα, μέσα από αντιστροφικά μοτίβα και τον ενδεικτικό χαρακτήρα των ομιλιών δικό του θρησκευτική επικοινωνία(ἐπικοινωνία, συγκοινωνία). Καθιερώνεται (ἱδρύεται, ἐγκαθίσταται) στο χριστιανικό πλαίσιο(συνάφεια τοῦ λόγου), αλλά η θρησκευτική του σημασία συνεπάγεται(περιλαμβανόμενος, ἐμπλεκόμενος) την ίδια στιγμή που η διαμεσολάβηση του (θρησκευτικού) Απόλυτος είναι δυνατή και πραγματοποιήσιμη85 –χωρίς να πέφτουμε στις παγίδες των σύγχρονων αναγωγισμών (ἀναγωγή, ἐλάττωση, μείωση) της έννοιας της πραγματικότητας. Η θρησκευτικότητα δηλώνει και αντιλαμβάνεται τη συστατική (συστατικός, συνιστάμενος, Συνταγματικός), αλλά μη εμπειρική, απρόσιτη (ἀνεπανόρθωτο) δημιουργική όψη (δημιουργικὴ ἄποψη) της ύπαρξης και της προ-
…...................................................
83 Πρβλ. I. U. Dalferth's Critique of the Classical Doctrine of Two Natures, δεν πρέπει να εκληφθεί ως «περιγραφή», αλλά ως «ομολογία», όπ.π., σ. 263· και ό.π. «Ο Θεός για μας. Η σημασία του χριστολογικού δόγματος για τη χριστιανική θεολογία» στο Αξιομνημόνευτο μυστήριο. Beiträge zur Gotteslehre. FS E. Jüngel, Tübingen 2004, σ. 51–75· εδώ: σ. 63f., 72ff.; 73f.: Κάποιος θα έπρεπε να «προχωρήσει όπως ο Κίρκεγκωρ, δηλαδή να μην κατασκευάσει καθόλου ένα "ον" του ανθρώπου, αλλά να σκεφτεί την παρουσία του Θεού».
84 Πρβλ. M. Welker στο M. Welker και J. Polkinghorne, Faith in the Living God, Μινεάπολη 2001, σ. 56: «Στην κοινωνία είναι παρών ολόκληρος ο Χριστός: ο Ιησούς πριν από το Πάσχα τον οποίο θυμόμαστε, ο σταυρωμένος Ένας που διακηρύττουμε, ο αναστημένος στον οποίο δίνουμε μαρτυρία και ο ανθρώπινος Ένας που περιμένουμε και περιμένουμε. Κατά τον εορτασμό του Δείπνου, η συγκεντρωμένη κοινότητα διαποτίζεται και περιβάλλεται από τον Χριστό, από ολόκληρο τον πλούτο της ζωής του». (Στην Θ. Κοινωνία ολόκληρος ο Χριστός είναι παρών: ο Προ-Πάσχα Ιησούς τον οποίο θυμόμαστε, ο Σταυρωμένος Εκείνος που αναγγέλλουμε, ο αναστημένος εκείνος που μαρτυρούμε και ο άνθρωπος που περιμένουμε και περιμένουμε. Στον εορτασμό του Δείπνου, η συγκεντρωμένη κοινότητα διαπερνά και περιβάλλεται από τον Χριστό, από ολόκληρο τον πλούτο της ζωής του )
85 Πρβλ. H. Deuser «Φιλοσοφία της Θρησκείας», Άρθ. στο RGG4 7 (2004), σ. 355–371· εδώ:σελ. 358f.,368f.–Σε ποιο βαθμό οι ορισμοί του Kierkegaard για τα στάδια και τη θρησκευτικότητα Α/Β αντιστοιχούν ήδη σε αυτή την έννοια της πραγματικής θρησκευτικής επικοινωνίας πρέπει να εξεταστεί ξεχωριστά (πρέπει να εξετάζεται χωριστά).
….................................................................
Χριστολογικά μοτίβα στις χριστιανικές ομιλίες 270
το στέλνει σε αυτό το πραγματικό του αποτέλεσμα. Οι ομιλίες του Δείπνου του Κυρίου υπηρετούν αυτή την κατανόηση της πραγματικής παρουσίας.
Δεύτερον Ο Κίρκεγκωρ ανοίγει σιωπηρά(ἐμπλέκει) Χριστολογία η οποία, στην αποτελεσματικότητα της εικόνας του Χριστού, λαμβάνει υπόψη το παραδοσιακό δόγμα της Άτομο και Εργασία Η αναδιατύπωση συνιστά. Και εδώ, επίσης, οι αναγωγισμοί μπορούν να είναι(ἀναγωγές, ἐλαττώσεις) και δυϊσμοί(δυαδισμοί) όλων των ειδών(πρέπει να αποφεύγoνται) Εάν υπάρχει Θεός και Άνδρας Καμία ουσιαστική Είναι με την εμπειρική έννοια της νεωτερικότητας, αλλά στον Ιησού Χριστό το Αντιπροσώπευση(ἀντιπροσώπευση) του Θεού.86 Αυτό σημαίνει επίσης ότι αυτή η αναπαράσταση είναι ένα προσωπικό γεγονός. Ακριβώς όπως οι Λόγοι της Θείας Κοινωνίας του Κίρκεγκωρ (Kierkegaard's Deictic Theology = δείχνω, ὑποκεικνύω) το πραγματοποιούν, είναι αντιλήψεις ζωής, δράσης και καταστάσεων των διαδικασιών οικειοποίησης(διαδικασία ἀφομοίωσης, υἱοθέτησης, ἰδιοποίησης) που είναι αδιανόητες χωρίς προσωπική δομή. Η έννοια της πραγματικής παρουσίας πρέπει τότε να κατανοηθεί ακριβώς με αυτή την έννοια.87
Τρίτον Ο Κίρκεγκωρ ανοίγει με τη θεωρία του ανθρώπινου εαυτού, καθώς η Ασθένεια μέχρι θανάτου (1849), Μια τριψήφια οντολογία της πνευματικής ζωής, για την οποία η θρησκευτικότητα καθώς και ο άνθρωπος-χριστιανός είναι ενοποιητικά συστατικά. Το γεγονός ότι ο Kierkegaard χαρακτηρίζει αυτό το έργο στον υπότιτλο ως "για διαπαιδαγώγηση και αναβίωση" δείχνει ότι η Επιτεύγματα(ἡ κατάκτηση, ἡ προῖκα) της προσωπικότητας και του οραματισμού, όπως ανακαλύφθηκαν και πραγματοποιήθηκαν από τις ομιλίες του Δείπνου του Κυρίου, εφαρμόζονται επίσης εδώ και ταυτόχρονα μπορούν να υποβληθούν σε μια πιο εκτεταμένη διαμόρφωση θεωρίας. Εκείνος Εαυτός Το να το σκεφτόμαστε ως προσωπική σχέση, τότε περιλαμβάνει πάντα το γεγονός ότι τη δημιουργική του αμεσότηταο ούτε η εμπειρική ούτε η θεωρητική διάθεση(διάταξη, ὁδηγία) με την επιφύλαξη, μπορεί να αναπαρασταθεί στην επεξήγηση και την (αυτο)ερμηνεία.88 Διαφάνεια αυτής της σχέσης, ωστόσο, γιατί ο Κίρκεγκωρ είναι δεμένος με την εικόνα του Χριστού, όπως προσπαθούν να συνειδητοποιήσουν ξανά και ξανά οι ομιλίες του Δείπνου του Κυρίου: «Εκεί είναι προσωπικά παρών, Είναι αυτόςΠοιος μιλάει – αν όχι, δεν είσαι στο βωμό. Κατανοητό αισθησιακά, μπορεί κανείς να δείξει το βωμό και να πει: «Εκεί είναι»; Πνευματικά κατανοητό, ωστόσο, είναι στην πραγματικότητα μόνο αν εσείς δεδομένου ότι Του φωνή».89
…...................................................
86 Deuser Gottesinstinkt (βλ. υποσημείωση 47), κεφάλαιο II. 8, και Kleine Einführung in die Systematische Theologie, Στουτγάρδη 1999, § 7.
87 Δηλ. Η πραγματική παρουσία δεν χρειάζεται να αντικατασταθεί από την «προσωπική παρουσία, πρβλ. σχετικά με αυτή τη συζήτηση J. Polkinghorne και M. Welker (βλ. σημείωση 84), σ. 56,58· W. Härle Dogmatik, Βερολίνο / Νέα Υόρκη 1995, σ. 560.
88 Πρβλ. στον παρόντα τόμο, κεφ. Β.11.
89 CT σε SKS 10, 290,15–19 / CR σε GW1 15, 292 (III.
...........................................................................................
Παρ' όλα αυτά, οι βασικές γραμμές της κατανόησής του για τον Παύλο είναι ήδη σαφώς αναγνωρίσιμες εδώ. Ωστόσο, ανέπτυξε την άποψή του σε ένα σημαντικό βιβλίο στο έργο του «Μυστικισμός του Αποστόλου Παύλου», το οποίο δεν δημοσιεύθηκε μέχρι το 1930. Έγραψε το βιβλίο κατά τη διάρκεια διακοπών στην Ευρώπη μετά τη δεύτερη φορά του στο Lambarene. Για τον Schweitzer, ο Παύλος είναι ένας σκεπτόμενος εσχατολογικός μυστικιστής βασισμένος στη διακήρυξη του Ιησού. Η κατανόηση του Παύλου ως μυστικιστή ήταν αρκετά συνηθισμένη εκείνη την εποχή. Ο δάσκαλός του Holtzmann, αλλά πάνω απ 'όλα ο William Wrede, υποστήριξε αυτή τη θέση. Ωστόσο, κατανοούσαν τον Παύλο, κατ' αναλογία με τις ελληνιστικές μυστηριακές θρησκείες, ως εκπρόσωπο ενός ρεαλιστή
Μυστηριακός μυστικισμός. Το μήνυμα της δικαίωσης, που μιλούσε για σωτηρία μόνο με τον λόγο, υποχώρησε μαζί τους και στη συνέχεια επίσης με τον Schweitzer. Επομένως, το γεγονός ότι ο Σβάιτσερ ερμήνευσε τον Παύλο ως μυστικιστή δεν ήταν καινούργιο. Αυτό που ήταν καινούργιο, ωστόσο, ήταν ότι κατανοούσε τον Παύλο ως εκπρόσωπο ενός ιουδαϊκού-εσχατολογικού μυστικισμού που στηριζόταν στους ώμους του Ιησού. Η βασική ιδέα του Schweitzer είναι αρκετά απλή. Ο Ιησούς είχε πιστέψει ότι με τον αντικαταστατικό θάνατό του θα μπορούσε να φέρει την αυγή του νέου αιώνα. Μετά το θάνατό του, οι μαθητές του πίστεψαν, με βάση τις εμφανίσεις, ότι είχε αναστηθεί. Αλλά η μελλοντική ανάσταση των νεκρών είναι ένα από τα πράγματα που περίμεναν οι Εβραίοι την εποχή της αλλαγής των αιώνων, την άφιξη του νέου κόσμου. Ο Παύλος συνειδητοποίησε τώρα ότι με την ανάσταση του Ιησού, ο νέος, υπερφυσικός κόσμος του Θεού είχε ήδη αρχίσει – αλλά ήταν ακόμα κρυμμένος. Ως αποτέλεσμα, σχεδόν όλοι οι πρώτοι Χριστιανοί δεν υνειδητοποίησαν το αληθινό νόημα της ανάστασης του Ιησού. Διατυπώνω αυτή τη βασική ιδέα με τα λόγια του ίδιου του Schweitzer: Οι άλλοι πιστοί πιστεύουν ότι ο δείκτης του παγκόσμιου ρολογιού πρόκειται να ξεκινήσει τη νέα ώρα και περιμένουν το εγκεφαλικό επεισόδιο που θα το ανακοινώσει. Ο Παύλος τους λέει ότι έχει ήδη προχωρήσει πέρα από αυτό, και ότι δεν άκουσαν το χτύπημα όταν ήρθε στην ανάσταση του Ιησού. Πίσω από την παγωμένη εξωτερική εμφάνιση του φυσικού κόσμου, η μεταμόρφωσή του σε υπερφυσικό βρίσκεται σε εξέλιξη, καθώς η σκηνή αλλάζει πίσω από την κουρτίνα. (Μυστικισμός 100) Σύμφωνα με τον Παύλο, λοιπόν, οι πιστοί ανήκουν ήδη στη μελλοντική ανάσταση
κόσμος. Έχουν ήδη γίνει νέοι άνθρωποι. Ο Schweitzer γράφει: Η θεμελιώδης ιδέα του μυστικισμού του Παύλου είναι: Είμαι εν Χριστώ. Σε αυτόν βιώνω τον εαυτό μου ως ένα ον που απομακρύνεται από αυτόν τον αισθησιακό, αμαρτωλό και παροδικό κόσμο και ανήκει ήδη στον μεταμορφωμένο κόσμο. Σε αυτόν είμαι βέβαιος για την ανάσταση. Σε αυτόν είμαι παιδί του Θεού. Οι πιστοί εν Χριστώ ζουν έτσι, σαν να λέγαμε, σε μια ενδιάμεση κατάσταση μεταξύ του παρόντος και του μελλοντικού κόσμου. Αυτοί
Ζήστε σε ένα είδος μεσσιανικού ενδιάμεσου βασιλείου, παρόμοιο με αυτό που γνώριζαν αργότερα οι ραβίνοι. Ο Schweitzer γράφει: «Για την παγκόσμια στιγμή μεταξύ της ανάστασης του Ιησού και της επιστροφής του, του παροδικού και του άφθαρτου κόσμου...
Ο Παύλος το κατάλαβε αυτό. Ο μυστικισμός του είναι επομένως το αποτέλεσμα μιας πράξης σκέψης, όχι το αποτέλεσμα μιας θρησκευτικής εμπειρίας ή μιας φώτισης. Είναι ένας μυστικισμός της σκέψης. Ο Schweitzer το αποκαλεί «αντικειμενικό μυστικισμό των γεγονότων» (Quotations Mysticism 100). Ισχύει για όλους τους χριστιανούς, και όχι μόνο για λίγους που έχουν περπατήσει ένα ιδιαίτερο μονοπάτι διαλογισμού ή ασκητισμού. Είναι μια διανοητική προσπάθεια να «ιχνηλατηθεί το ρήγμα που χωρίζει μεταξύ του θανάτου και της ανάστασης του Ιησού και του ερχομού της βασιλείας του Θεού». Ο Παύλος εγκατέλειψε τον εσχατολογικό τρόπο σκέψης του Ιησού και προσπάθησε να κατανοήσει τη βασιλεία του Θεού ως «ήδη αρχισμένη και πραγματοποιούμενη».
Η πραγματική βάση του Παύλειου μυστικισμού, ότι η ζωή των πιστών
Σε μια ενδιάμεση περίοδο μεταξύ του παλαιού και του νέου κόσμου, ένα
Η κατασκευή του Schweitzer, η οποία δεν βρίσκεται πουθενά στο έργο του Paul. Ο
Η προς Ρωμαίους επιστολή, η οποία πιθανώς περιέχει κάτι σαν μια περίληψη της θεολογίας του Παύλου, δύσκολα θα μπορούσε να γραφτεί όπως είναι γραμμένη, αν ο Σβάιτσερ είχε δίκιο. Αλλά για άλλη μια φορά, το βιβλίο του Schweitzer φέρνει αντιμέτωπη την έρευνα τού Παύλειου Μυστικισμού με ερωτήματα που παραμένουν άλυτα μέχρι σήμερα. Η πρώτη και πιο σημαντική είναι αυτή της σχέσης του Παύλου με τον Ιησού: Σύμφωνα με τον Schweitzer, αυτά τα δύο ανήκουν πολύ στενά μεταξύ τους, αν και ο Παύλος υιοθετεί μόνο πολύ λίγες παραδόσεις του Ιησού και σκέφτεται και μιλάει σε εντελώς διαφορετικές κατηγορίες από τον Ιησού. Το δεύτερο είναι το ζήτημα του μυστικισμού του Παύλου. Αυτό το ερώτημα έχει προκύψει ξανά και ξανά στην έρευνα του Pauline μετά τον Schweitzer και έχει επίσης μεγάλη σημασία για τον διαθρησκειακό διάλογο. Για τον Άλμπερτ Σβάιτσερ, ο Παύλος ήταν τόσο σημαντικός επειδή επανεξέτασε την εσχατολογική πίστη του Ιησού στη βασιλεία του Θεού στο μυστικισμό της κοινωνίας με τον Ιησού Χριστό και έτσι έκανε τον νεαρό Χριστιανισμό κατάλληλο για το μέλλον. Μόνο στην Παύλεια μορφή του θα μπορούσε να επιβιώσει από την εμπειρία ότι ο Ιησούς απέτυχε στην ελπίδα του για τη βασιλεία του Θεού. Μόνο στην Παύλεια μορφή του θα μπορούσε να επεξεργαστεί την απουσία της παρουσίας. Κάνοντάς το αυτό, ο Παύλος κατανόησε και υιοθέτησε τα πιο ουσιώδη πράγματα σχετικά με τον Ιησού: ακριβώς όπως ο Ιησούς κατανόησε την εγγύτητα της βασιλείας του Θεού, έτσι και ο Παύλος μετέτρεψε την εμπειρία του Πνεύματος και την κοινωνία με τον Χριστό σε ηθική. «Η υψηλότερη εκδήλωση του Πνεύματος είναι η αγάπη. Η αγάπη είναι το αιώνιο πράγμα που οι άνθρωποι μπορούν να κατέχουν αυτή τη στιγμή». Έτσι ερμηνεύει ο Schweitzer το περίφημο απόσπασμα 1Cor 13:13: «Αλλά τώρα η πίστη, η ελπίδα, η αγάπη, αυτά τα τρία παραμένουν. Αλλά το μεγαλύτερο από αυτά είναι η αγάπη». Ο Schweitzer μπορεί επίσης να το θέσει ως εξής: «Η ηθική του Παύλου είναι... δεν καταλάβαινε τίποτε άλλο παρά τον μυστικισμό του να είναι εν Χριστώ από την άποψη της βούλησης» (288). Ο μεγάλος και στοιχειώδης στοχαστής Paul δείχνει έτσι στον Schweitzer πώς να μπορεί να παραμείνει στην υπόθεση του Ιησού.
.